Trabzon’un yaylalarından yükselen bir maneviyat öyküsü: Haçkalı Baba. Asıl adıyla Mustafa Tarhan, 1864’te Of’un Dağönü Köyü’nde (günümüzde Hayrat) dünyaya geldi. “Kuş Mustafa”, “Beyaz Hoca” ve “Haçkalı Hoca” lakaplarıyla tanınan bu bilge, hem Osmanlı’nın son döneminde hem de Cumhuriyet’in kuruluş yıllarında bölgenin manevi direği oldu. Soyu Buhara’ya uzanan bir aileden gelen Haçkalı Baba, İslami tebliğ için atalarının yolundan gitti. Çorum’dan Trabzon’a uzanan tasavvufi yolculuğu, kerametleri ve Kurtuluş Savaşı’ndaki destansı anlatılar, onu Türkiye’nin unutulmaz evliyalarından biri yaptı. İşte hâlâ ziyaret edilen türbesi ve hikâyesiyle Haçkalı Baba’nın etkileyici yaşamı…
Bir Ömre Sığan Manevi Yolculuk
Haçkalı Baba’nın kökleri, Buharalı Kutbuzzaman Mollahasan Efendi’ye dayanır. Dedesi Hacı Durmuş’un Of’taki mezarı, ailenin bölgeye yerleşiminin kanıtıdır. Babası İbrahim Efendi ile çocuk yaşta Haçka’ya (Düzköy) göç ettiler. Burada Doğanköy Camii’nde fahri imamlık yaparken bir gece manevi bir çağrı aldı: “Kalk!” Bu işaretle Çorum’a giderek dönemin kutbu Çorumlu Hacı Mustafa’nın dergâhına ulaştı. Şeyh onu “Kuş Mustafa” diyerek karşıladı. Bu isim, vefatında göğsüne konan ve kabre kadar eşlik eden kuşla ölümsüzleşti. Trabzonlu hocalardan Arapça ve Farsça eğitimi alan Haçkalı Baba, Gümüşhaneli İsmail Bey gibi âlimlerden de dersler aldı.
Kerametleri ve Tarihe Tanıklığı
Haçkalı Baba’nın kerametleri, halkın ona bağlılığını pekiştirdi:
- 1916 Rus İşgali sırasında Adapazarı’na sığınan Hoca, “Bir aya kadar Ruslar gidecek” dedi. Tahmini gerçekleşti.
- Kuraklıkta bir dükkâna girip “Yağ yağ!” diyerek yağmur yağdırdığı, ardından “Yağmadur!” emriyle yağmuru durdurduğu anlatılır.
- Kurtuluş Savaşı’nda Trabzon’da birden fazla yerde görüldüğü rivayet edilir. Pazarkapı’da askerlere “Vurun aslanlarım, zafer bizim!” diye haykırdığı aktarılır.
- Sigaraya şiddetle karşı çıkarak, “Tütüncüler aç kalacak; mısır, fasulye eken kazanacak” öngörüsü İran kıtlığında gerçekleşti.
Aile Hayatı ve Fiziki Miras
İki evlilik yapan Haçkalı Baba’nın ilk eşi Tonyalı Emine Hanım’dır. Onu iyileştirdikten sonra evlenmeleri, Emine’nin kardeşlerinin tepkisine yol açtı ancak Hoca’yla yüzleştiklerinde fikirleri değişti. Tek çocuğu Zeliha (Haskız) Hanım, Abdullah Kazancı ile evlendi ve 6 torun verdi. 1949’da Ramazan’ın 4. günü (Cuma), kızının kucağında Haçka Yaylası’nda vefat etti. Türbesi ve yanındaki cami, Trabzon Belediyesi’nin düzenlediği otobüs seferleriyle binlerce kişi tarafından ziyaret ediliyor. 2004’te inşa edilen büyük cami ise manevi mirasını yaşatıyor.
Neden Önemli? Günümüze Uzanan Etkisi
Haçkalı Baba, Trabzon’un sosyo-kültürel dokusunu şekillendiren nadir şahsiyetlerdendir. Dini hizmetleri, kerametleri ve Kurtuluş Savaşı’na manevi destek verdiği anlatılarıyla kuşaktan kuşağa aktarılıyor. Günümüzde dahi Güneydoğu’daki çatışmalarda yaralanan bir polisin “Beni hastaneye götüren oydu” diyerek türbesine teşekküre gelmesi, halk nezdindeki sarsılmaz itibarını gösteriyor. Trabzon’un manevi mimarlarından biri olarak anılması, onu sadece bir din âlimi değil, toplumsal hafızanın ortak değeri yapıyor.
👉 Siz de bu unutulmaz bilgeyi anmak için Haçka Yaylası’nı ziyaret edebilir veya hikâyesini #HaçkalıBaba etiketiyle paylaşarak yaşatabilirsiniz.
