Kalandar, Rumi takvime göre yılın ilk gecesi olan 13 Ocak’ı 14 Ocak’a bağlayan zaman diliminde Doğu Karadeniz’de (özellikle Trabzon, Gümüşhane, Ordu, Giresun, Maçka, Tonya) coşkuyla kutlanan kadim bir geleneği ifade eder . Latin kökenli “calendae” sözcüğünden türeyen bu isim, Ay’ın ilk günü anlamıyla takvim günü bayramı simgeler .
Ritüeller Nasıl İşler? - Momoyeros Gyps ve Dayanışma
1. Momoyeros Draması
Koncolos veya Momoyeros adlı 7 kişilik gruplar, maskeler takarak, yüzlerini boyayarak halk tiyatrosu sergiler. Bu karakterler damat, gelin, ayı, şeytan gibi temsillerle gündelik hayatı ve toplumsal olayları mizahi bir dille anlatır .
2. Çanta Atma Geleneği
Gece boyunca grup ev kapılarını çalar ve ipe bağlanmış hediye dolu çantaları bırakır. Ev sahibi kuruyemiş, yiyecek veya para ekleyerek çantayı geri yollar. Bu ritüel komşuluk ve dayanışma anlayışının canlı bir simgesidir .
3. Ortak Sofralar ve Yardımlaşma
Evlerde lahana sarması, kabak tatlısı, mısır, patates haşlaması, fındık, ceviz gibi yiyecekler hazırlanır. Toplanan erzak ve para, köy okulu, kilise ya da ihtiyaç sahiplerine yönlendirilir .
Nerelerde ve Nasıl Kutlanıyor?
Kalandar, Trabzon’un Maçka, Tonya ilçeleri ile Gümüşhane, Giresun, Ordu gibi Doğu Karadeniz’in köylerinde bugüne dek yaşatılmakta. Trabzon’da Meydan Parkı gibi kent merkezlerinde de resmi etkinlikler düzenleniyor; bu yıl TTSO gibi kuruluşların desteğiyle halkın katılımıyla coşkulu kutlamalar gerçekleştirilmiştir .
Kültürel Köken ve Evrensel Değerler
Antik Helen ve Bizans etkileri taşır: Momoyeros gösterisi, Pontus halk tiyatrosu geleneğine dayanır .
Pagan, Hristiyan ve Osmanlı dönemlerine uzanan katmanlı kültürel yapı içerir .
Bugün Türk, Rum, Ermeni, Gürcü gibi farklı halkların ortak mirası olarak sürdürülür; göçle ayrılan Rum mübadelecilerin torunları bile etkinliklere katılır .
Dayanışma ve Kültürel Bağlama Olan Etki
Kalandar gecesi sadece bir eğlence değil, toplum içinde yardımlaşma ve sosyal dayanışmayı güçlendiren bir ritüeldir. Zorlu kış şartlarında yiyecek ve yakacak temini, komşuluk ilişkilerinin canlı tutulması gibi somut katkılar sunar .
Bu kadim gelenek, hem eğlenceli hem anlamlı ritüelleriyle Doğu Karadeniz kültürünün yaşayan belleğidir. Siz de bu gelenekle ilgili anılarınızı, sorularınızı veya yaşadığınız deneyimleri yorumlarda paylaşarak bu kültürün duyulmasına katkıda bulunabilirsiniz!
